خجالتی بودن کودکان، یک رفتار نسبتاً ناخوشایند ریشه دار است و علل مختلفی دارد. کمرویی و خجالتی بودن می تواند زندگی فردی و شغلی هر فرد را در بزرگسالی با مشکلات زیادی روبرو کند. این گونه رفتارها معمولاً ریشه در کودکی دارند، پس والدین باید پس از اولین مشاهده رفتار کمرویی یا خجالتی بودن، سعی کنند این ویژگی را در فرزند خود به تدریج از بین ببرند. کودکان خجالتی، اعتماد به نفس پایین تری دارند، کمتر به حضور در جمع علاقه نشان می دهند و به تدریج از دوستان خود فاصله می گیرند! والدین عزیز باید نسبت به تقویت مهارت های ارتباطی کودکان شان حساس تر باشند و زمینه را برای از بین بردن برخی ویژگی های ناخوشایند رفتاری، نظیر خجالتی بودن و کمرویی فرآهم سازند. این مطلب به طور ویژه در مورد همین مسئله صحبت می کند.
کمرویی و خجالتی بودن کودکان، ریشه در بسیاری عوامل دارد که از مهمترین آنها می توانیم به مسائل ژنتیکی، خلق و خو، محیط زندگی و نوع تربیت خانوادگی اشاره کنیم.
برخی از کودکان به طور ذاتی، درونگراتر از سایرین هستند و حضور در یک موقعی اجتماعی را کاری طاقت فرسا می دانند. این می تواند به نوع خلق و خوی آنها بستگی داشته باشد؛ زیرا احساس می کنند با قرار گرفتن در یک محیط جدید باید با تجربیات و احساسات نو روبرو شوند، که این یک چالش برایشان محسوب می شود!
برخی دیگر از کودکان، برونگرا و فعال تر هستند؛ این ویژگی به دلیل سبک فرزندپروری ایجاد می شود اما اگر این دسته از فرزندان، خجالتی باشند، ریشه مشکل می تواند در نوع برخورد والدین یا اطرافیان با آنها، قلدری کردن یا ترس از قضاوت ها و سرزنش ها جستجو شود!
با این مقدمه می توانیم به این نتیجه کلی برسیم که همه کودکان، چه آنهایی که برونگرا هستند یا درونگرا، ممکن است با مشکل کمرویی و خجالتی بودن روبرو باشند. این وظیفه والدین و مربیان مدرسه است که بتوانند به عنوان یک حامی، کودک را راهنمایی کنند.
۱- ژنتیک
ژنتیک، یکی از مهم ترین و اصلی ترین عواملی است که نقش کلیدی در شکل گیری ویژگی های شخصیتی کودکان دارد؛ که یکی از آنها، خجالتی بودن است. اجتماعی بودن کودکان نیز ریشه در مسائل ژنتیکی دارد.
تحقیقات نشان داده اند که برخی از بچه ها می توانند خیلی ساده در محیط های اجتماعی قرار بگیرند و با دیگران صحبت کنند، اما برخی دیگر از کودکان در این شرایط دچار استرس و اضطراب می شوند و احساس سردرگمی دارند! این دسته از افراد در سنین پایین تر، نشانه هایی از کمرویی را بروز می دهند؛ که شامل چسبیدن به والدین خود در یک جمع، اجتناب از تماس چشمی، سکوت بیش از حد در یک محیط غریبه هستند.
نکته مهم این است که کمرویی و خجالتی بودن کودک، هرگز نمی تواند بازتابی از توانایی های او باشد؛ بلکه این فقط یک حساسیت و واکنش طبیعی به محرک های بیرونی است. والدین عزیز دقت داشته باشند نباید کمرویی فرزند خود را نشانه ای از بی استعداد بودن یا عدم توانایی برای انجام کارها بدانند!
۲- عوامل محیطی
به همان اندازه که عوامل ژنتیکی در خجالتی بودن کودکان نقش دارد، عوامل محیطی نیز تأثیرگذار هستند. آن دسته از کودکانی که در محیط های محافظتی و انتقادی با قوانین سختگیرانه تربیتی بزرگ می شوند، ممکن است خجالتی تر باشند؛ بخصوص اگر هرگز برای ریسک پذیری یا تعاملات اجتماعی، آماده نباشند!
کودکانی که مدام با انتقاد و سرزنش یا قضاوت روبرو هستند، کم کم به توانایی های خود شک می کنند و این باعث می شود مهارت خودآگاهی در آنها به تدریج سرکوب شود و از موقعیت های اجتماعی کناره گیری کنند. همچنین ترس از شکست و یا زورگویی، همیشه همراه این بچه ها است که می توانند بیشتر به کمرویی و خجالتی بودن آنها دامن بزنند!
۳- سبک فرزند پروری
آنچه می تواند از کودکان ما، افرادی قوی و با اعتماد به نفس بسازد، نحوه برخورد والدین با آنها، یا به عبارت دیگر، سبک فرزندپروری است. محیطی که کودک در آن رشد پیدا می کند و بزرگ می شود، آینده او را می سازد و زمینه ساز بسیاری از ویژگی های شخصیتی و رفتاری او خواهد بود. این مسئله درباره تقویت روحیه کودکان یا نقطه مقابل آن، یعنی خجالتی بودن آنها صدق می کند.
کودکانی که والدین سختگیر و به شدت کنترل کننده دارند، بیشتر، خجالتی و کمرو هستند. این دسته از بچه ها فرصت هایی برای استقلال طلبی و توسعه مهارت های اجتماعی نخواهند داشت و این امر، شک و تردیدشان را برای حضور در موقعیت های اجتماع، افزایش می دهد! پس به تدریج، گوشه گیر و خجالتی می شوند!
برعکس، کودکانی که در محیط های فعال و حمایتی تربیت می شوند، روحیه کاوشگری و ریسک پذیری بالاتری دارند، کمتر خجالتی هستند، بیشتر به حضور در اجتماع تمایل دارند و از اعتماد به نفس بهتری برخوردار هستند.
در این مرحله از مطلب آیا فکر نمی کنید بهتر است والدین عزیز به جای اینکه رفتار سختگیرانه داشته باشند، خود را به عنوان یک حامی و پشتیبان به کودک خود نشان دهند؟؟!
۴- تجربیات تلخ از دوران اولیه زندگی
یکی از بدترین عواملی که باعث شدت گرفتن کمرویی در کودکان می شود، تجربیات تلخ و ناخوشایند آنها در دوران اولیه زندگی شان است. تجربه های مثبت و منفی می توانند بر رفتارهای کودک تأثیر مستقیم داشته باشند.
به طور مثال، کودکانی که در معرض اتفاقات آسیب زننده، نظیر طلاق، خشونت یا سرزنش، قرار داشته اند، ممکن است تصور کنند دوری از اجتماع و گوشه گیر شدن، بهترین راه برای فرار از این عوامل استرس زا است! این تجربیات تأسف برانگیز باعث طرد شدن کودک از جمع دوستان و خانواده می شود؛ زیرا احساس می کنند مورد تمسخر یا قضاوت دیگران واقع خواهند شد! همه این مسائل، تأثیر به شدت ماندگار بر عزت نفس کودکان می گذارند.
ویژگی های کودکان خجالتی و گوشه گیر
خجالت و کمرویی اگر در کودکان درمان نشود، می تواند به یک مشکل بزرگ و دردسرساز تبدیل گردد؛ و چه بسا آینده آنها را به سمت ناخوشاندی بکشاند! والدینی که این نوع کودکان را دارند با این مشکلات مواجه هستند یا فرزندشان برخی رفتارها را نشان می دهند:
- کودکان خجالتی، از مهمانی رفتن دوری می کنند.
- این کودکان در محیط های بیرون از خانه یا مدرسه، احساس اضطراب شدید دارند.
- کودکان کمرو و خجالتی، تنهاتر هستند و نمی توانند با دوستان و همسالان خود ارتباط برقرار کنند.
- کودکان خجالتی از تماس چشمی هنگام صحبت کردن با دیگران، اجتناب می کنند.
- این کودکان در اکثر موارد، ساکت هستند.
- کودکان خجالتی، نسبت به سایر همسالان خود، بیشتر به والدین شان وابستگی دارند.
بهترین راهکارها برای درمان کمرویی و خجالت در کودکان
درمان خجالتی بودن کودک شاید چالش برانگیز باشد اما غیر ممکن نیست!
ایجاد اعتماد به نفس در یک کودک کمرو و خجالتی، به صبر و بردباری زیادی نیاز دارد و در کنار آن باید از رویکرد صحیح نیز کمک گرفت. از دیدگاه بهترین مشاور روانشناسی کودکان، انجام گام به گام مراحل می تواند به کودک کمک کند مهارت های اجتماعی و ارتباطی خود را توسعه دهد. هدف از این عملکرد، تجربه موفق و خوشایند از حضور در جمع دوستان و همسالان برای کودک است.
در اینچنین شرایطی، ترس کودک از طرد شدن و یا تمسخر از بین می رود و این می تواند انگیزه خوبی برای تلاش های بیشتر و برقراری ارتباطات در او ایجاد کند. این صحبت ها اگرچه در قالب کلمات، ساده هستند اما والدینی که کودکان خجالتی دارند، باید ماه ها با شرایط سخت تری دست و پنجه نرم کنند تا فرزندشان به تدریج از حالت گوشه گیری و کمرویی خارج شود!
ایفای نقش و داستان سرایی می تواند به کودکان خجالتی کمک کند
یکی از بهترین و مؤثرترین راهکارها برای کمک به کودکان خجالتی و تقویت اعتماد به نفس در آنها، از طریق بازی ایفای نقش و فعالیت های نمایشی – گفتاری است. این نوع برنامه ها هم سرگرم کننده هستند و هم به تقویت خلاقیت کودک بسیار کمک می کنند.
فعالیت ایفای نقش، یک کار خلاقانه است و فضایی امن را برای کودک فراهم می آورد. به واسطه این نوع بازی ها، کودک سعی می کند نقش های مختلف را اجرا کند و به تدریج از منطقه امن خود خارج شود. نقش نمایشی به کودکان این فرصت را می دهد تا احساسات خود را کشف کنند، مهارت های اجتماعی خود را بروز دهند و حتی کمی بازیگوشی داشته باشند!
کودکان با شرکت در فعالیت های نمایشی و ایفای نقش می توانند مهارت های ارتباطی خود را با همسالان خود تقویت کنند و یاد بگیرند بر استرس و اضطراب خود غلبه کنند. همچنین به این بچه ها کمک می شود که مهارت های سخنوری و خوب صحبت کردن را نیز در خودشان تقویت کنند. البته رسیدن به این مرحله برای یک کودک گوشه گیر و خجالتی ممکن است ماه ها زمان صرف کند!
والدین چطور می توانند به درمان خجالتی بودن کودکان خود کمک کنند؟
- والدین از طریق تشویق کودکان خود به حضور در محیط اجتماعی امن می توانند فرصت را برای ایجاد یک تعامل به همسالان فرآهم کنند؛ چه در کلاس درس یا مهد کودک یا خانه بازی باشد، این بهترین اقدام است.
- والدین می توانند همراه با کودک خود به محیط شاد کودکانه مراجعه کنند (مانند کلاس هنری یا خانه های بازی)، و اجازه دهند فرزندشان به سایر کودکان، همبازی شود یا کارهای هنری انجام دهد. این کار می تواند به کاهش استرس کودک کمک کند.
- والدین باید به جای اینکه بیش از حد، کودک خود را حمایت کنند، او را به داشتن استقلال بیشتر تشویق نمایند. این نوع رفتار، به تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان نیز بسیار کمک می کند.
- اگر کودک خجالتی شما از حضور در یک مکان ناآشنا یا اجتماع همسالان اجتناب می کند، هرگز او را سرزنش نکنید؛ به جای آن، سعی کنید به او نشان دهید همراه و حامی او هستید و درباره آن موقعیت با او صحبت کنید. کلمات انگیزشی و مثبت را به کار ببرید و همواره نقش تشویق کننده برای کودک داشته باشید.
- کودکان خجالتی به حمایت عاطفی زیادی نیاز دارند. والدین باید نسبت به این ویژگی فرزند خود اهمیت زیادی قائل باشند. بخصوص وقتی کودک خجالتی شما درباره ترس ها و اضطراب هایش با شما صحبت می کند، نباید هیچ گونه رفتار سرزنش کننده یا قضاوتی نشان دهید! به او ثابت کنید حرف هایش را می فهمید و با تمام وجود در کنارش هستید. این نوع عملکرد به کودک نشان می دهد چقدر برایتان اهمیت دارد و می تواند بر کمرویی و خجالت خود غلبه کند.
- والدین می توانند با کمک یک مشاور تربیتی – روانشناسی کودک، تکنیک های غلبه بر اضطراب و استرس را به فرزند خود آموزش دهند. این تمرینات در خانه، کودک را آماده می کند تا کم کم از محیط امن خود خارج شود و تجربیات خوشایندی از حضور در اجتماع داشته باشد.
- والدین در درمان خجالتی بودن کودکان، نقش مشارکتی دارند. پدر و مادر باید فرزند کمرو و خجالتی خود را آموزش دهند و فرصت های حضور در اجتماع را برای او فرآهم کنند. کاهش فشارهای روانی در درجه اول باید از سوی والدین انجام گیرد، تا کودک بتواند احساس راحتی و آرامش بیشتری داشته باشد. همچنین والدین باید سعی کنند زمانی را به گفتگو درباره چالش های ذهنی و ترس ها با کودک خود اختصاص دهند. این نوع مشارکت می تواند تأثیر عمیقی بر از بین بردن رفتار خجالتی بودن کودکان داشته باشد.
- والدین نباید بیش از حد، کودک خجالتی خود را دلداری بدهند. این کار به کودک نشان می دهد که موقعیت اکنون، یک شرایط ترسناک است!
- والدین بهتر است سعی کنند کودک خجالتی خود را به شرکت در یک فعالیت فوق برنامه تشویق کنند. هیچ اجباری نباید در این کار وجود داشته باشد. انتخاب نوع فعالیت را بر عهده کودک بگذارید تا آزادانه تصمیم بگیرد.
جمع بندی
اولین قدم برای درمان رفتار خجالتی بودن در کودکان این است که دلایل بروز آن را شناسایی کنیم. ایجاد یک محیط حمایتی، مثبت، انگیزشی، بدون ترس و استرس، نقش کلیدی در تشویق کودکان به محیط های اجتماعی دارند. والدین اولین کسانی هستند که می توانند به درمان خجالت و کمرویی کودک خود کمک کنند و اعتماد به نفس آنها را تقویت نمایند.
در مدارس مدرن امروزی، نظیر مجموعه مدارس علوی شعبه تبریز، رویکردهای آموزشی، همگی مبتنی بر تقویت مهارت های فردی و پیشرفت های تحصیلی دانش آموزان قرار دارند. بر همین اساس، والدین می توانند با ثبت نام فرزند خود در یکی از مقاطع تحصیلی دبستان یا دبیرستان (دوره اول و دوم)، مدارس سیمناد، فرصت پیشرفت و موفقیت را برای آنها فرآهم آورند. همین حالا می توانید با کارشناسان ما تماس بگیرید.