واحد آموزش پیشرفت ها در دنیای تکنولوژی این روزها باعث شده که حتی کودکان به یک متخصص کامپیوتر تبدیل شوند! یک تبلت را به فرزند خردسال خود بدهید و ببینید که در عرض چند دقیقه چطور با آن می تواند به اطلاعات زیادی دست پیدا کند یا اپلیکیشن های کاربردی را باز کند یا از آنها استفاده نماید. بچه ها از سنین پایین، خیلی زود یاد می گیرند چطور با رایانه، تبلت یا تلفن همراه کار کنند. فناوری می تواند مزایای زیادی را در اختیار نسل جدید قرار دهد اما استفاده بی رویه از آن، معایبی نیز دارد. در این مطلب به تأثیر تکنولوژی بر رشد ذهنی و جسمی کودکان می پردازیم و مزایا و معایب آن را نیز خواهیم گفت.
کودکان و فناوری
کودکان نسل جدید به همه دستگاه های هوشمند دسترسی دارند و کم و بیش می دانند که چطور با آنها کار کنند. بچه های سنین دبستانی و حتی پیش دبستانی به خوبی می دانند یک تبلت یا تلفن همراه چه کاربردهایی دارند، چطور با آن بازی رایانه ای انجام دهند یا از پیام رسان ها استفاده کنند.
تحقیقات نشان داده است کودکان ۸ تا ۱۰ ساله به طور متوسط تقریباً ۸ ساعت در روز را با رسانه های مختلف سپری می کنند و نوجوانان حدود ۱۱ ساعت از وقت خود را با دستگاه های هوشمند می گذرانند. دانش آموزان در ساعات مدرسه نیز سعی می کنند از فناوری های موجود و در دسترس بهره ببرند.
آمار استفاده کودکان از رایانه ها و تبلت یا تلفن همراه در سراسر جهان قابل توجه است. هر کودک، در طول روز، ساعات زیادی را صرف بازی های ویدیویی می کند که روز به روز، این آمار نیز رو به افزایش است. در حالی که بسیاری از خانواده ها می دانند که فناوری چه مزایای زیادی دارد اما بدون اینکه از معایب آن مطلع باشند، اجازه می دهند بچه ها، بی حساب و کتاب از این دستگاه های هوشمند استفاده کنند! این یعنی با تأثیرات منفی انبوهی بر زندگی خود مواجه هستند.
تأثیر تکنولوژی بر رشد ذهنی و جسمی کودکان
۱- کمتر شدن دامنه توجه
استفاده بیش از اندازه کودکان خردسال و دانش آموزان از دستگاه های هوشمند و فناوری های مجازی باعث می شود هر اطلاعاتی که آنها به دنبالش هستند، بدون انتظار و خیلی فوری در دسترس شان قرار بگیرد، پس هیچ تلاشی نمی کنند تا به هدف خود برسند. این باعث می شود دامنه توجه آنها کمتر شود و تنها چیزی که به دست می آورند، سرگرمی با فناوری است.
۲- افزایش ریسک و عدم حفظ حریم خصوصی
کودکان و نوجوانان با تکنولوژی بزرگ می شوند و مسئله حفظ حریم خصوصی برای آنها تقریباً ناشناخته است. امنیت سایبری امروزه، بخش بزرگی از فناوری است اما همیشه نمی تواند کامل و غیر قابل نفوذ باشد. هکرها و مجرمان می توانند از فناوری برای سرقت اطلاعات و هویت کودکان و گاهی آزار آنها سوء استفاده کنند.
همانطور که فناوری می تواند مزایای زیادی داشته باشد، اما ریسک به خطر افتادن حریم خصوصی، آزار و اذیت فضای مجازی و موارد دیگر، چالش های این حوزه هستند. صنعت IT به شدت به متخصصان امنیت سایبری نیاز دارد که بتوانند از فناوری برای ایمن تر کردن سیستم مجازی استفاده کنند. بنابراین کودکان با اطمینان خاطر بیشتر می توانند با دستگاه ها کار کنند.
۳- افزایش خطر ابتلا به افسردگی
کودکان و نوجوانانی که زمان بیشتری را در رسانه های مجازی می گذرانند، نسبت به سایرین، به احتمال بیشتری با مشکلات سلامت روان روبرو هستند. افسردگی یک مسئله کلیدی و مهم است. برای نوجوانان، افسردگی حتی می تواند نرخ خودکشی را افزایش دهد. کودکانی که از تبلت ها و تلفن همراه، بیش از اندازه استفاده می کنند، تحرک کمتر دارند، با سایرین کمتر تعامل دارند و بیشتر احساس تنهایی می کنند.
۴- خطر ابتلا به چاقی
کار کردن بیش از حد با دستگاه های هوشمند موجب می شود کودکان، کمتر تحرک داشته باشند و این می تواند خطر ابتلا به چاقی، بیماری های قلبی، اضافه وزن یا مشکلات جسمی دیگر را به دنبال داشته باشد. دانش آموزانی که زمان زیادی را در رسانه های اجتماعی سپری می کنند، کمتر به انجام تکالیف خود می پردازند و به تدریج، مشکلات درسی زیادی خواهند داشت.
۵- خشونت، پرخاشگری، عدم برقراری ارتباط با دوستان
همانطور که تکنولوژی پیشرفت می کند، زمینه برای جذب کودکان و نوجوانان، بهتر فرآهم می شود و اگر این فضا، کنترل شده نباشد، احتمال خشونت و پرخاشگری و سایر رفتارهای ناهنجار نیز افزایش خواهد داشت. رفتارهای پرخطر به ویژه در دانش آموزان، بیشتر مشاهده می شود.
یکی دیگر از بزرگ ترین مشکلاتی که برای کودکان و نوجوانان در استفاده بی رویه از تکنولوژی فضای مجازی رخ می دهد، کاهش توانایی برقراری ارتباطات اجتماعی و تعاملات با دوستان، اعضای خانواده یا گروه همسالان است. وقتی یک کودک، تمایل زیادی دارد که با تبلت خود بازی کند، به تدریج از دوستان خود دور می شود و به جایی می رسد که علاقه ای برای وقت گذرانی با او نشان نخواهد داد. از طرف دیگر، ارسال پیامک ها یا استیکرها با پیام رسان ها، وقت گذرانی و ملاقات های حضوری با یکدیگر را به شدت کاهش می دهد.
مزایای تکنولوژی و تأثیرات مثبت تکنولوژی بر رشد ذهنی و جسمی کودکان
درست است که استفاده بیش از حد از فناوری های نوین و دستگاه های هوشمند می تواند معایب زیادی به همراه داشته باشد، اما مزایای قابل توجهی ارائه می دهد که به راحتی نمی توانیم از کنار آنها عبور کنیم. در این قسمت به تأثیرات مثبت تکنولوژی بر رشد ذهنی و جسمی کودکان می پردازیم.
۱- کمک به فرآیند یاددهی – یادگیری
عناصر آموزشی بسیار زیادی را می توان با تکیه بر تکنولوژی و رسانه های مجازی اجرا کرد. این به معنای ابزارهای کمکی برای ارتقای فرآیندهای یاددهی – یادگیری کودکان و دانش آموزان است.
اپلیکیشن های تلفن همراه و بازی های ویدیویی آموزشی، هر کدام دارای مباحث متنوعی هستند که توانایی های ذهنی کودکان و نوجوانان را بهبود می دهد. بسیاری از برنامه های کاربردی برای آموزش مفاهیم اولیه آموزشی و مهارت های فردی به کودکان طراحی می شوند و بسیار مفید هستند.
۲- ابزارهای کمک آموزشی برای کلاس درس
اکثر معلمان از تکنولوژی برای کلاس های آموزشی خود استفاده می کنند. فناوری به آموزگاران و مربیان و مدرسان در مدارس یا سایر مؤسسات کمک می کند بتوانند مفاهیم متنوع را با روش های نوین، به فراگیران – با توانایی های متفاوت – ارائه دهند.
۳- آشنایی با مشاغل مرتبط با فناوری
همانطور که فناوری به رشد خود ادامه می دهد، تقاضای بیشتری برای ایجاد مشاغل جدید و فرصت های شغلی وجود دارد. وقتی این موارد به کودکان در سنین پایین تر معرفی می شود، برایشان هیجان انگیز و ترغیب کننده است تا اطلاعات بیشتری به دست آورند و چه بسا این بتواند ایجاد انگیزه باشد تا در آن زمینه فعالیت کنند. این مزیت به ویژه برای دانش آموزان دوره ابتدایی قابل توجه است.
۴- تقویت مهارت های بصری، درک فضایی، حل مسئله و تصمیم گیری
بازی های ویدیویی به کودکان این فرصت را می دهد تا تمرین خوبی برای درک فضایی و تقویت قوه بصری خود داشته باشند. مهارت هایی از جمله نقشه خوانی، حل پازل ها، یافتن راه حل مشکلات و …، نمونه ای از این موارد هستند.
از طرف دیگر، فناوری می تواند مهارت های حل مسئله و قدرت تصمیم گیری در کودکان و نوجوانان را تقویت کند. برنامه های تلفن همراه به گونه ای طراحی می شوند که چند هدف معین را در حوزه توسعه فردی یا آموزش دنبال کنند. وقتی کودکان یا نوجوانان از بازی یا برنامه بخصوص استفاده می کنند، در این مسیر، تمرین های خوبی پیش رو خواهند داشت.
جمع بندی
والدین و بزرگسالان می توانند به کودکان کمک کنند تا با کمترین اثرات منفی، همچنان از مزایای فناوری بهره مند شوند. والدین باید زمان استفاده از تبلت ها یا تلفن همراه برای کودکان را به دقت کنترل نمایند و اگر لازم است، آن را محدود کنند. البته باید گفت برنامه ها و بازی های سرگرمی و آموزشی جدید، بهترین ابزارها برای ارتقای مهارت های کودکان هستند؛ با این حال نباید از تعاملات حضوری و ارتباطات گروه همسالان نیز غافل شد. فناوری، یک فرصت بزرگ و مفید است که باید از آن به دقت استفاده نمود.
