واحد آموزش ارتباط مؤثر در کودکان یکی از مهم ترین مهارت های فردی است که باید از سنین پایین به آنها آموزش داده شود. مهارت های ارتباطی خوب می تواند تأثیر عالی بر روی افزایش اعتماد به نفس کودکان داشته باشد. این دسته از بچه ها در کلاس درس یا آینده تحصیلی و شغلی خود، عملکرد بهتری دارند و می توانند با دیگران تعاملات بیشتر و با کیفیت تری داشته باشند. در این مطلب به چند راهکار اصلی برای آموزش مهارت ارتباط مؤثر به کودکان اشاره می کنیم و نکات مهم تقویت این مهارت را نیز بیان خواهیم کرد.
آموزش مهارت ارتباط مؤثر در کودکان، بخش مهمی از برنامه های تربیتی است. هم والدین و هم معلمان وظیفه دارند در تقویت این مهارت ها به کودکان و نوجوانان کمک کنند. پاسخ دادن به چند سوال مهم در شروع آموزش ها اهمیت دارد:
- مهارت های ارتباطی چیست؟
- چرا آموزش مهارت ارتباط مؤثر به کودکان اهمیت دارد؟
- چطور می توانیم مهارت ارتباط مؤثر را به بچه ها آموزش بدهیم؟
- چطور مهارت ارتباطی را در کودکان تقویت کنیم؟
- بهترین بازی ها برای آموزش مهارت ارتباط مؤثر در کودک چیست؟
- والدین چه نقشی در آموزش مهارت های ارتباطی دارند؟
مهارت های ارتباط مؤثر چیست؟
طبق تعریف: “مهارت های ارتباطی، توانایی ایجاد و حفظ روابط سالم و مفید با افراد و گروه های مختلف مردم است. افرادی که مهارت های ارتباطی خوبی دارند می توانند به وضوح، ارتباط برقرار کنند، خوب گوش کنند، با دیگران همکاری کنند، در برابر فشارهای منفی در اجتماع، مقاومت کنند، و پیرامون یک موضوع سازنده، مذاکره نموده و در صورت نیاز به دنبال کمک باشند.”
چرا مهارت های ارتباطی مهم هستند؟
آموزش مهارت ارتباط مؤثر به کودکان به این جهت اهمیت دارد که می تواند توانایی آنها را برای برقراری ارتباط خوب با تعداد زیادی از افراد، از جمله گروه همسالان، و آن هم از طریق روش‌های سالم افزایش دهد. مهم است که مهارت های ارتباطی آموزش داده شوند، زیرا ذاتی نیستند؛ یعنی افراد به طور ذاتی این مهارت ها را در خود نهفته ندارند. با توجه به مشکلات درک و دریافت، کلامی و رفتاری که بسیاری از دانش‌آموزان آن را تجربه می‌کنند، یادگیری مهارت‌های ارتباط مؤثر، برای ایجاد و حفظ روابط سالم می‌تواند در ابتدا دشوار باشد.
اطلاعاتی که برای آموزش مهارت ارتباط مؤثر به کودکان باید بدانید
۱- ارتباط
ارتباط موثر برای توسعه این مهارت ها، ضروری است. ارتباط موثر شامل مهارت های کلامی و غیرکلامی است. مهارت‌های خودآگاهی بخش بزرگی از ارتباطات است، زیرا شامل صحبت کردن واضح و انتقال ایده‌ها، درک زبان بدن، حالات چهره و … می شود. آموزش تمامی این موارد به کودکان، نیازمند داشتن برنامه دقیق است و لزوماً باید توسط افراد باتجربه انجام گیرد. مشاوران تربیتی و کارشناسان آموزشی در این مسیر می توانند به والدین کمک کنند.
۲- تعامل اجتماعی
مشارکت اجتماعی یا تعاملات اجتماعی عبارت است از: توانایی مقاومت داشتن در برابر فشارهای اجتماعی و همچنین روحیه کار با افراد دیگر. این ویژگی شامل آموزش کودکان در مورد مسئولیت پذیری، آشنایی با خدمات اجتماعی و نحوه تعامل با جامعه است.
۳- ایجاد رابطه
ایجاد رابطه، یک عنصر کلیدی است که دانش آموزان را قادر به ایجاد و حفظ روابط سالم در داخل و خارج از مدرسه می سازد. همه شایستگی های دیگر در حوزه ارتباط مؤثر، گِرد هم می آیند تا کودکانی را تربیت کنند که می دانند چگونه یک دوست سالم باشند و روابط قوی ایجاد کنند.
۴- کار گروهی
کار گروهی شامل این است که کودکان بتوانند در گروه های متنوعی از همسالان خود با علایق و ترجیحات مشابه و متفاوت کار کنند. بر اساس یادگیری مهارت ارتباط مؤثر است که کودکان می‌توانند به طور سازنده در مورد تفاوت ها و اختلاف سلیقه ها مذاکره کنند، فعالانه گوش دهند و ایده‌های خود را به وضوح بیان نمایند، با دیگران همکاری داشته باشند، و در صورت نیاز از بزرگترها کمک بگیرند.
۵ فعالیت و بازی خوب برای اینکه مهارت ارتباطی را در کودکان تقویت کنید
۱- فعالیت های گروهی
اولین استراتژی برای آموزش مهارت های ارتباط مؤثر در کودکان، فعالیت های گروهی (بازی های گروهی) است. این نوع بازی ها به کودکان کمک می کنند تا مهارت های لازم برای کار در یک تیم را تمرین کنند. بازی های گروهی، ورزشی و فعالیت های تیمی به بچه ها می آموزد که ایده ها را به خوبی گوش کنند و پاسخ مناسب به آنها بدهند. البته کسب مهارت ها به تمرین زیادی نیاز دارد، اما به تدریج در میان بازی، در کودک تقویت می شوند.
۲- تعویض صندلی کودک در کلاس
یکی از کارهایی که برای تقویت مهارت ارتباط مؤثر در کودکان پیشنهاد می شود این است که مکان نشستن کودک در کلاس درس، مدرسه یا مهد کودک را در هر دوره عوض کنید. این کار به کودکان کمک می کند هر بار با افراد دیگر تعامل داشته باشند و یاد بگیرند که چطور سازگار باشند. این یک بازی نیست اما راهکار عملی خوبی است.
البته می توانید از این پیشنهاد برای طراحی بازی خوب نیز ایده بگیرید. هر بار یک تیم ورزشی یا بازی فکری درست کنید و اعضای آن را به صورت دوره ای تغییر دهید. این کار، درست شبیه به تعویض صندلی در کلاس درس است؛ یعنی به کودک کمک می کند بهتر تعامل داشته باشد و با افراد مختلف سازگار شود.
۳- بازی ایفای نقش
بازی ایفای نقش، یک راه عالی برای تمرین مهارت های ارتباط مؤثر است که کودکان و دانش آموزان ابتدایی را ترغیب می کند در مورد نحوه رفتارشان در موقعیت های خاص، عمیق تر فکر می کنند. فعالیت های ایفای نقش، یک تمرین خوب برای تقویت مهارت های حرکتی و عضلانی کودک نیز محسوب می شود. سعی کنید با یک تیر، دو نشان بزنید؛ یعنی هم مهارت های ارتباطی را در آنها تقویت کنید و هم استعدادشان را در حوزه نمایش و تئاتر بسنجید!
۴- کتاب خواندن با صدای بلند
کتاب خواندن با صدای بلند، راهی عالی برای کودکان است تا بتوانند متن را بهتر درک کنند و با شخصیت ها ارتباط برقرار سازند. از میان داستان کتاب، برای بچه ها سوال مطرح کنید و از آنها بخواهید با گوش دادن به داستان، پاسخ درست را بیان کنند. این فعالیت ها را می توان هم در کلاس درس و هم در خانه انجام دهید.
۵- بازی های کلمات – صوتی
برخی از بازی های سرگرم کننده، مانند کلمه بازی یا آواز خواندن، می تواند اعتماد به نفس بچه ها را تقویت کند و نقش مؤثر در آموزش مهارت های ارتباطی داشته باشد. این کار را ابتدا در گروه های کوچک تر انجام دهید تا کودکان تسلط کافی را به دست بیاورند.
نقش والدین برای تقویت مهارت ارتباطی مؤثر در کودکان چیست؟
۱- فرصت هایی را برای کودکان ایجاد کنید تا روابط اجتماعی بیشتری داشته باشند
روزی را برای بازی کردن با کودک تعیین کنید؛ فعالیت های فوق برنامه انجام دهید، یا از کودک خود بخواهید وقتش را با سایر اعضای خانواده یا همسالان خود بگذراند. گذراندن وقت در کنار همسالان باعث می شود تا تعامل داشتن را یاد بگیرند و با نظریات مختلف آشنا شوند.
موقع بازی با همسالان، از فرزندتان بخواهید که برای پاسخ به سؤالاتش، با دوستان خود مشورت کند. اگر آنها نمی‌دانند چگونه یک بازی خاص را انجام دهند، یا از یک اسباب‌بازی به روش خاصی استفاده کنند، از آنها بخواهید از شما بپرسند چگونه باید این کار را انجام دهند. این کار به معنای همفکری و مشورت کردن با همدیگر است و می تواند مهارت ارتباط مؤثر را تقویت نماید.
۲- در مورد روابط اجتماعی با فرزندتان صحبت کنید
در مورد روابط و دوستی هایی که دارید و نحوه حفظ آنها با فرزندتان صحبت کنید. علاوه بر این، در مورد موانع کاری، مشکلات روزمره و اینکه چگونه توانستید آنها را حل کنید نیز گفتگو کنید. مکالمات و الگوسازی باعث می‌شود وقتی فرزندتان نمونه‌هایی از زندگی واقعی را در طول کارهای خود مشاهده کرد، روابط و حل مسئله را به درستی به کار بگیرد.
۳- برای کودکان خود داستان بخوانید
داستان های جذاب و متناسب با سن فرزندتان را برایش بخوانید تا گوش دادن فعال و حل مسئله را در ذهن شان تقویت کنید. در طول داستان مکث کنید و از فرزندتان بپرسید که در داستان چه اتفاقی می افتد. از کودک خود سؤال کنید که شخصیت‌ها چه می‌کنند، چه درگیری‌هایی به وجود می‌آیند، و راه‌های ممکن برای حل مسائل، چه هستند. بعد از خواندن کتاب با فرزندتان بحث کنید و از آنها بپرسید که چه اتفاقی افتاده است.
۴- آداب اجتماعی را به فرزندتان بیاموزید
یک سری آداب اجتماعی هستند که باید به کودک خود بیاموزید. این رفتارها و باورها به کودک شما کمک می کنند با همسالان خود ارتباط بهتری برقرار نموده و به دیگران احترام بگذارد. به طور مثال، استفاده از آداب صحبت کردن و گفتن کلمه هایی مانند “لطفاً” و “متشکرم”، دو نمونه متداول هستند. با تعریف و تمجید از او در صورت استفاده از این الفاظ محترمانه و مؤدبانه، رفتار مثبت فرزندتان را تشویق کنید.
جمع بندی
در این مطلب درباره مهم ترین راهکارها برای آموزش مهارت ارتباط مؤثر به کودکان و تقویت آنها صحبت کردیم. والدین در سنین ابتدایی یک کودک، اولین افرادی هستند که این آموزش ها را ارائه می دهند. در دوران مهد کودک و دبستان، این مربیان و معلمان هستند که نقش کلیدی بیشتری ایفا می کنند. بسیاری از فعالیت ها و بازی های سرگرم کننده وجود دارد که این مهارت را در بچه های خردسال تقویت می کنند.
