واحد آموزش در مسیر فرزندپروری، هر کلمه‌ای که بر زبان می‌آورید و هر عبارتی که در کلام استفاده می‌کنید بر فرزندان شما تاثیر خواهند گذاشت! پس این شما هستید که می‌توانید شخصیت موفق و ارزشمند از کودک خود بسازید، یا حتی آسیب‌هایی به سلامت روانی او وارد کنید! تربیت فرزندان در خانواده، اجتناب ناپذیر است و هر روشی که والدین به کار ببرند عمیقاً می‌تواند بر عزت نفس و عواطف کودکان تاثیر بگذارد. یکی از مهم‌ترین مسائلی که در فرزندپروری مطرح می‌شود، مقایسه کردن فرزندان با سایر همسالان آنها است که به شدت اثرات مخرب دارد و چه بسا می‌تواند هویت و شخصیت آنها را دگرگون سازد. در این مطلب درباره همین موضوع صحبت می‌کنیم و به آسیب‌های مقایسه کردن فرزندان خواهیم پرداخت. امیدواریم والدین نسبت به این رفتار ناهنجار در خانواده ملاحظه بیشتری داشته باشند.
مقایسه کردن کودکان، امری ناپسند و یک رفتار ناهنجار است و آسیب‌های زیادی را به سلامت روانی فرزندان وارد می‌کند. گاهی والدین به صورت ناخودآگاه این کار را انجام می‌دهند و از تبعات آن هیچ اطلاعی ندارند. ممکن است والدین سختگیر برای آنکه کمبودهای دوران کودکی خود را جبران کنند یا بیش از حد بخواهند فرزندانشان به مدارج بالاتر برسند، تصور کنند مقایسه کردن آنها با سایرین می‌تواند سازنده باشد! در صورتی که هرگز این چنین نیست!
در سبک فرزند پروری، دشواری‌های زیادی وجود دارد و اگر والدین نسبت به تکنیک‌ها و اصول اجرایی با رویکردهای روانشناسانه، آگاهی کافی را نداشته باشند، ممکن است کارهایی انجام دهند که نه تنها تربیت سازنده را به دنبال ندارد، بلکه آسیب زننده نیز خواهد بود!
مقایسه کردن کودکان با گروه همسالان خود، عزت نفس آنها را به خطر می‌اندازد و به تدریج چیزی طول نمی‌کشد که تنفر، دشمنی با دوستان یا خواهر و برادرها، گوشه‌گیری و انزوا را به دنبال خواهد داشت! قطعاً همه ما نمی‌خواهیم که فرزندانی با ویژگی‌های اخلاقی ناپسند و ناهنجار داشته باشیم! و همه این‌ها به عملکرد خودمان به عنوان والدین بستگی دارد!
مقایسه کردن مداوم کودکان با دیگران، انتظارات غیر واقعی بسیاری را برایشان ایجاد می‌کند که گاهی اگر برآورده نشوند می‌توانند باعث اضطراب، استرس و افسردگی در آنها گردد! کودکانی که فکر می‌کنند برای والدینشان ارزشمند نیستند و همیشه با دیگران مقایسه می‌شوند، کم کم احساس طرد شدن پیدا می‌کنند و چه بسا معیارهای شخصیتی آنها تغییر می‌یابد! پس می‌بینید که این رفتارها چقدر آسیب زننده هستند!
این وظیفه والدین است که به جای مقایسه کودکان خود، بر توانایی‌ها، استعدادها و ویژگی‌های شخصیتی شان تمرکز داشته باشند، نقاط قوت آنها را ببینند و سعی کنند برای هر تلاش و فالیت‌هایی که انجام می‌دهند، ارزش قائل شوند. تحقیقات نشان داده کودکانی که از سوی والدینشان مورد تحسین قرار می‌گیرند، اغلب بهتر می‌توانند از تلاش‌ها و دستاوردهای خود استفاده کنند، هدفمندتر هستند و در روبرو شدن با موقعیت‌های مختلف، توانمند عمل می‌کنند؛ به عبارت کلی، این فرزندان، رشد شخصیتی بهبود یافته دارند.
اگر والدین از مقایسه کردن کودکان خود دست بردارند، فضایی امن را برای آنها به وجود می آورند تا بتوانند احساسات و عواطف خود را بهتر بروز دهند، بدون آنکه ترس از قضاوت و سرزنش داشته باشند. این چنین والدینی به فرزندان خود کمک می‌کنند فشارهای اجتماعی را پشت سر بگذارند، سلامت عاطفی فرزندانشان را تامین می‌کنند و مهارت تاب آوری را در آنها پرورش می‌دهند.
مقایسه فرزندان، اثرات مخربی بر اعتماد به نفس و سلامت روانی آنها می‌گذارد، بنابراین پایه و اساس رشد شخصیتی کودکان از خانواده شکل می‌گیرد.
در سبک فرزندپروری غلط – خواه سهلگیرانه یا سختگیرانه یا کمال گرایانه – والدین به صورت آگاهانه یا از روی غفلت، فرزندان خود را مقایسه می‌کنند! این مقایسه کردن یا با گروه همسالان، یا خواهر و برادرهای دیگر اتفاق می‌افتند و می‌تواند سدی بزرگ برای پیشرفت کودکانی باشد که در حال مقایسه شدن هستند. در این قسمت به مهم‌ترین اثرات منفی مقایسه کردن کودکان اشاره می‌کنیم:
۱- تضعیف عزت نفس و اعتماد به نفس کودکان
وقتی کودکان دائماً با همسالان خود مقایسه می‌شوند، ممکن است این پیام درونی به آنها منتقل شود که ارزشمند نیستند یا توانایی رقابت یا همراهی با سایرین را ندارند. این احساس، کم کم عزت نفس آنها را زیر سوال می‌برد و این باور را در آنها ایجاد می‌کند که “هرگز به اندازه کافی خوب نیستند!” با گذشت زمان، این دسته از کودکان، احساس بی‌ارزشی و ناکافی بودن پیدا می‌کنند و همین روال تا بزرگسالی ادامه می‌یابد؛ نتیجه آن، انتخاب‌های غلط شغلی و تحصیلی، شکست در زندگی، ضعف در برقراری ارتباطات اجتماعی و عدم داشتن رفاه خواهد بود.
۲- احساس ناکافی بودن
مقایسه کردن کودکان در زمینه‌های مختلف با سایرین، به تدریج در آنها این احساس را به وجود می‌آورد که ناتوان و ناکافی هستند، پس به جای اینکه رفتارهای الهام بخش را درک کنند یا فرصت‌ها را کشف کنند، همیشه از شکست خوردن می‌ترسند و هیچ تمایلی به ریسک پذیری یا کاوشگری و طرح پرسش ندارند. این دسته از کودکان از اینکه نتوانند مانند همسالان خود موفق شوند یا به اهداف خود برسند، هرگز کارها و فعالیت‌های جدید را امتحان نمی‌کنند، خود را به چالش نمی‌کشند و همیشه از مشکلات فراری هستند. پس می‌بینید که یک مقایسه کردن ساده که از سوی والدین برای فرزندشان انجام بگیرد، چقدر می‌تواند حس ناکافی بودن در او تلقین کند!!
۳- دشمنی، تنفر و کینه توزی
یکی از بدترین ویژگی‌های رفتاری برای هر فرد، دشمنی و کینه توزی است؛ که متاسفانه والدین از این اثر مخرب مقایسه کردن کودکان، ناآگاه هستند! وقتی پدر و مادر مدام کودک خود را با سایر همسالان مقایسه می‌کنند، در حال کاشتن بذر دشمنی و تنفر نسبت به آنها در دل فرزندشان هستند!! و چه بسا فرزندان به تدریج، حس خوشایند خود را نسبت به والدینشان نیز از دست بدهند! این شرایط به شدت، روابط بین والدین و فرزندان را تخریب می‌کند و فضایی خصمانه یا رقابتی منفی در خانواده به وجود می‌آورد.
۴- از دست دادن هویت و شخصیت
کودکانی که به طور مداوم با همسالان خود مقایسه می‌شوند، به تدریج هویت و احساسات درونی خود را فراموش می‌کنند و نقاط ضعف و قوت خود را از یاد می‌برند، چون همواره نگاهشان به سمت افرادی است که با آنها مقایسه شده‌اند! بنابراین هیچ تلاشی برای توسعه فردی نخواهند کرد! مقایسه کودکان با گروه همسالان، یکی از بزرگترین آسیب‌های خانواده است و والدین باید نسبت به آن آگاهی دوچندان کسب کنند.
نقش والدین برای فرزند پروری مثبت چیست؟
اکنون که از اثرات مخرب مقایسه کردن فرزندان بر رشد شخصیتی و اعتماد به نفس آنها آگاه شدید، لازم می‌دانیم چند نکته کاربردی و بسیار مهم برای سبک فرزند پروری مثبت عنوان کنیم که قطعاً جالب توجه هستند:
- والدین توجه داشته باشند که هر کودک، فردی منحصر به فرد با نقاط قوت، ویژگی‌ها، توانایی‌ها و استعدادهای منحصر به فرد است، پس مسیر رشدی خود را در همان زمینه ادامه می‌دهد. پذیرش فردیت فرزندان از سوی والدین، برای تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس آنها ضروری است.
- والدین به جای آنکه نقاط ضعف فرزندان خود را ببینند، باید بر روی امتیازات مثبت آنها تمرکز کنند و بدانند که چطور شخصیت فرزندشان را پرورش دهند. اعتماد به نفس و عزت نفس، دو تا از ویژگی‌های شخصیتی بسیار مهم برای کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود به آنها حس غرور و ارزشمندی می‌دهد.
- یکی دیگر از کارهایی که والدین در جهت تقویت اعتماد به نفس فرزندان خود باید انجام دهند این است که نقش تشویق کننده داشته باشند. حمایت از رشد شخصیتی در گروِ ایجاد علاقه و شور و اشتیاق در فرزندان به سمت یادگیری و کشف فرصت‌های جدید است. این نوع فرزندپروری باعث می‌شود کودکان در خانوادهبه افرادی مستقل و مسئولیت پذیر تبدیل شوند.
- والدین عزیز دقت داشته باشند که فرزند آنها با هر سطح توانایی و یادگیری، باید برای تلاش‌ها و موفقیت‌های او ارزش قائل شوند؛ و چه بهتر که پاداشی نیز در نظر گرفته شود. قدردانی والدین از کودکان در خانواده، حس شایستگی و ارزشمند بودن در آنها به وجود می‌آورد و می‌تواند مهارت تاب آوری و انگیزه برای تلاش و کوشش را در آنها تقویت کند.
- والدین به جای آنکه کودکان خود را با همسالان موفق‌تر مقایسه کنند، بهتر است فرصت‌هایی را به وجود بیاورند تا فرزندانشان با چالش‌ها و مشکلات مواجه شده و بتوانند مهارت حل مسئله و تفکر انتقادی را در خود تقویت کنند. هر چالش، بستری برای یادگیری و رشد است و می‌تواند فرصت‌های موفقیت یا شکست را ایجاد کند. در این شرایط، فرزندان، نگرش مثبتی نسبت به یادگیری و خودسازی پیدا خواهند کرد.
- والدین باید به کودکان خود یادآوری کنند که ارزشمند هستند. حتی اگر پدر و مادر سعی می‌کنند الگوهای موفق‌تر را به کودکانشان معرفی کنند، لازم است برایشان توضیح دهند که این الگوسازی هرگز به معنای مقایسه آنها نیست، بلکهنمایش مسیر دسترسی به موفقیت‌های بالاتر است.
وظیفه والدین است که کودکان خود را برای پیشرفت‌های آینده آماده کنند؛ پس به طور قوی، نقش حمایت کننده دارند. قدردانی از دستاوردها و تلاش‌های فرزندان و ایجاد یک محیط حمایتی، نقش مهمی در توانمندسازی کودکان، تقویت اعتماد به نفس، انعطاف پذیری و عزت نفس آنها دارد.
جمع‌بندی
مقایسه فرزندان با گروه همسالان یا خواهرها و برادرها در خانواده توسط والدین، یک آسیب جدی است و می‌تواند تاثیرات منفی بر اعتماد به نفس و عزت نفس آنها داشته باشد؛ همچنین سلامت روانی فرزندان را به خطر می‌اندازد. بسیاری از مشکلات شخصیتی کودکان در خانواده از جمله اضطراب، استرس، عدم تمایل به مشارکت کلاسی، پرخاشگری تنفر و …، در اثر همین مقایسه کردن با گروه همسالان اتفاق می‌افتد و متاسفانه والدین، نقش کلیدی در این اتفاقات دارند. بدیهی است پدر و مادر، تنها کسانی هستند که باید حامی فرزندان خود باشند و به جای مقایسه کودکان و نوجوانان با همسالان، بر روی توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی آنها تمرکز کنند. راهکارهایی که در این مطلب اشاره کردیم، نقش کمک کننده دارند و امیدواریم والدین همواره اطلاعات خود را از سبک فرزندپروری مثبت ارتقا دهند.
انتخاب مدارس خوب برای تحصیل فرزندان اهمیت زیادی دارد؛ به ویژه مراکزی که بتوانند زمینه را برای رشد شخصیتی، توانمندسازی و موفقیت‌های تحصیلی فرزندان فراهم کنند. مجموعه مدارس علوی تبریز در مقاطع ابتدایی و دبیرستان دارای این چنین ویژگی‌هایی هستند و به صورت همه جانبه، خدمات مشاوره تحصیلی، برنامه‌ریزی درسی، مشاوره خانواده و فعالیت‌های فوق برنامه، ویژه همه دانش آموزان را ارائه می‌دهند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و ثبت نام در مدارس می‌توانید همین حالا با ما تماس بگیرید.
