واحد آموزش جامعه امروز با سرعتی باورنکردنی، دستخوش تغییرات و تحولاتی می‌شود که گاهی می‌تواند فرصت‌ها و موقعیت‌های چالش برانگیزی ایجاد کند! شرایط مختلف، به همه افراد تحمیل می شود! دنیا در حال تغییر است، آن هم با شتابی بسیار شگفت انگیز! در این هیاهو، گروهی از افراد جامعه که بسیار حساس و آسیب پذیر هستند یعنی دانش آموزان، بیش از هر زمان دیگری تحت فشار روانی قرار می‌گیرند؛ از پیشرفت تحصیلی و رقابت گرفته تا مسائل سلامت عاطفی، نیازها و خواسته‌های اجتماعی! متاسفانه، سلامت روان دانش آموزان و ارزش گذاری به احساسات و عواطف آنها، آنطور که باید مورد توجه و اولویت قرار نمی‌گیرد. با این حال، سلامت روانی، نقش مهمی در یادگیری، تعامل و رشد فردی کودکان و نوجوانان دارد. با نادیده گرفتن این موضوع، قطعاً کیفیت اعتماد به نفس، روابط اجتماعی، شادی و نشاط دانش آموزان به خطر می‌افتد! ذهن سالم‌تر، ثبات عاطفی و رشد شخصیتی بهتری دارد، به همین دلیل است که بارها تاکید شده اولیای مدارس و والدین دانش‌آموزان باید نسبت به سلامت روانی فرزندان اهمیت بیشتری بدهند و با هم همکاری کنند. در این مطلب با جزئیات بیشتری به این مسئله می‌پردازیم.
سلامت روانی دانش آموزان یک مسئله بسیار مهم است و باید در اولویت قرار بگیرد. سلامت و بهداشت روانی دانش آموز به جنبه‌های عاطفی، روانی و رفاه اجتماعی اشاره دارد. دانش آموزانی که از سلامت روانی بهتری برخوردارند، نحوه روبرو شدن آنها با استرس و اضطراب، ارتباط مثبت با دیگران، قدرت تصمیم‌گیری، کیفیت تحصیلی و تعاملات اجتماعی، در شرایط بسیار عالی قرار دارد.
سلامت روانی به معنای آن است که دانش آموزان برای درس خواندن انگیزه داشته باشند، اعتماد به نفس خوبی داشته باشند، از نظر ذهنی به موفقیت‌های تحصیلی فکر کنند و تمایل به برقراری ارتباطات در اجتماع داشته باشند. افرادی که سلامت روانی خوبی دارند ممکن است گاهی از یک بیماری روانی رنج ببرند، بنابراین سلامت روان، با تعریف جداگانه‌ای برای این موارد معرفی می‌شود. دانش آموزان با ذهن فعال‌تر و روان سالم‌تر، خیلی راحت‌تر با چالش‌ها کنار می‌آیند و می‌توانند روی اهداف خود تمرکز کنند.
دلایل زیادی وجود دارد که اهمیت سلامت روان دانش آموزان را اثبات می‌کند. اگر نسبت به این موضوع علاقمند هستید با ما همراه باشید.
چرا سلامت روان دانش آموزان اهمیت زیادی دارد؟
داشتن ذهن سالم و شاد به دانش آموزان کمک می‌کند آزادانه و با خیال آسوده در فعالیت‌های کلاسی شرکت داشته باشند. همچنین نسبت به تعاملات اجتماعی توجه بیشتری نشان دهند. سلامت روان، تاثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی دانش آموزان می‌گذارد. در این قسمت به این موارد پرداخته‌ایم.
۱- بهبود عملکرد تحصیلی: سلامت روان باعث می‌شود قدرت تمرکز، حافظه، دقت و توجه در دانش آموزان بهبود یابد. به این ترتیب، آنها قادرند در طول فرایند تدریس و یادگیری مطالب، آموخته‌های بیشتری را حفظ کنند. همچنین در ارزیابی‌ها و فعالیت‌های کلاسی، عملکرد بهتری داشته باشند.
۲- افزایش اعتماد به نفس: داشتن ذهن سالم و سلامت روان به دانش آموزان کمک می‌کند تا به توانایی‌های خود اعتماد بیشتری داشته باشند، پس خیلی آسان‌تر تمایل به مشارکت در فعالیت‌های یاددهی و یادگیری دارند، به دنبال چالش‌ها هستند، از اشتباهات خود درس می‌گیرند و روحیه کاوشگری پیدا می‌کنند.
۳- تمایل به ارتباطات عمیق‌تر و تعامل اجتماعی: سلامت عاطفی و روانی در دانش آموزان، نقش کلیدی در برقراری ارتباطات اجتماعی آنها ایفا می‌کنند. افرادی که ذهن فعال‌تر و روحیه شادتری دارند، می‌توانند ارتباط عمیق‌تری با دوستان خود برقرار کنند و تعاملات اجتماعی سالم، قوی و مثبت داشته باشند. این دسته از دانش آموزان در ابراز همدلی، توانمند هستند و احتمال کمتری وجود دارد که با سایر همسالان خود یا اولیای مدرسه دچار مشکل و درگیری شوند.
۴- تعیین اهداف واقع بینانه و منطقی: سلامت روان و ذهن آرام به دانش آموزان کمک می‌کند تا اهداف واقع بینانه و منطقی برای خود تعیین کند. همچنین این درک را پیدا می‌کنند که اهداف مورد نظرشان باید قابل دستیابی باشد. دانش آموزان در این شرایط می‌دانند که برای تحقق اهداف خود باید تلاش مداوم داشته باشند و در کارهای خود، نظم را رعایت کنند.
۵- کاهش مشکلات رفتاری: سلامت عاطفی در دانش آموزان یک ویژگی فردی مثبت است، چرا که باعث کاهش مشکلات رفتاری از جمله سرخوردگی، پرخاشگری یا رفتارهای تکانشی می شود. این دانش آموزان بدون هیچ چالشی می‌توانند از دستورات و قوانین مدرسه پیروی کنند و رفتار مسئولانه نشان دهند.
۶- توانایی تصمیم گیری بهتر: دانش آموزانی که از سلامت روان بهتری برخوردار هستند، در تصمیمگیری‌ها بهتر عمل می‌کنند؛ این ویژگی در همه موقعیت‌های زندگی آنها وجود خواهد داشت؛ چه در پیدا کردن دوست جدید، یا شرکت در کلاس‌های فوق برنامه، یا پیدا کردن شغل موقت تابستانی، خرید لوازم جدید و موقعیت‌های متداول دیگر در زندگی.
۷- داشتن خواب بهتر: سلامت روان خوب در دانش آموزان، کیفیت خواب آنها را افزایش می‌دهد. دانش آموزانی که از نظر ذهنی احساس خوبی دارند، با حس شادی و آرامش به رختخواب می‌روند و خواب عمیق‌تر خواهند داشت؛ و با شادابی از خواب بیدار می‌شوند. این امر منجر به افزایش انرژی، بهبود سطح تمرکز و خلق و خو در کلاس درس می‌شود.
۸- بهبود خودآگاهی و خلق و خو: سلامت روانی و عاطفی به دانش آموزان کمک می‌کند عمیق‌تر بدانند چه احساسی دارند، احساسات خود را شناسایی کنند و یاد بگیرند چه موقع و چطور آنها را بروز دهند. این ویژگی رفتاری در مواقع بروز واکنش‌های هیجانی اهمیت زیادی پیدا می‌کند؛ چون دانش آموزان یاد می‌گیرند خود را کنترل کنند. سلامت روانی، تاثیر مثبتی در به حداقل رساندن تغییرات خلق و خو و بلوغ عاطفی می‌شود.
۹- توسعه خلاقیت و مهارت حل مسئله: دانش آموزانی که احساس راحتی و آرامش ذهنی دارند، خلاق‌تر از سایرین عمل می‌کنند. ذهن این دانش آموزان، آزاد و رها است، پس می‌توانند خارج از چهارچوب و محدودیت‌ها فکر کنند؛ در نتیجه از نظر فکری، پذیرای ایده‌های جدید هستند. آنها مشکلات را از همه جوانب با جزئیات کامل بررسی می‌کنند و مهارت حل مسئله در آنها قوی‌تر است.
۱۰- ورود موفقیت آمیز به دوره بزرگسالی: سلامت روان در دانش آموزان به آنها کمک می‌کند با موفقیت، دوره نوجوانی را پشت سر گذاشته و وارد دوره جوانی و بزرگسالی شوند. افرادی که سلامت روان بهتری داشته باشند، قطعاً در دوره پیش از بزرگسالی، مهارت‌های ضروری زندگی را یاد گرفته‌اند، پس افرادی مسئولیت پذیر، مستقل و توانمند در روبرو شدن با چالش‌ها هستند. دانش آموزان با سلامت روان خوب، تاب آوری ذهنی بهتری دارند.
۱۱- احساس رضایت از شرایط زندگی: وقتی دانش آموزان از نظر ذهنی و روانی در سلامت کامل باشند، احساس خوبی از شرایط زندگی خود دارند؛ و در هر جنبه از روزمرگی، حس شادی و رضایت بیشتری نشان می‌دهند. این دسته از دانش آموزان، نگاه خوشبینانه نسبت به مسائل دارند.
مهمترین نشانه‌های عدم سلامت روان دانش آموزان چیست؟
دانش آموزان با مشکلات عاطفی متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند که اغلب نشانه‌های پنهان دارند. والدین و اولیای مدرسه باید نسبت به شناختن علائم مشکلات روانی دانش آموزان آگاهی خود را بالاتر ببرند. شناختن نشانه‌های عدم سلامت روان در دانش آموزان به عنوان اولین قدم در حل مشکلات عاطفی و روانی آنها محسوب می‌شود. این موارد را در قسمت زیر فهرست کرده‌ایم:
- اختلالات اضطرابی؛ که شامل ترس از شکست، استرس و نگرانی‌های مداوم است. دانش آموزان در این شرایط تمایلی به صحبت کردن در کلاس یا حضور در جلسه امتحان ندارند.
- افسردگی؛ دانش آموزانی که افسرده هستند همیشه احساس ناامیدی و خستگی دارند؛ کمتر به حضور در جمع دوستان، مشارکت در فعالیت‌های مدرسه یا کلاس درس علاقه نشان می‌دهند. افسردگی در دانش آموزان چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد، اما تاثیر عمیق بر یادگیری و رفتار آنها دارد.
- اختلال بیش فعالی؛ یکی از علائم عدم سلامت روان در دانش آموزان، بیش فعالی است. بیش فعالی در دانش آموزان یک مبحث جامع روانشناسی به حساب می‌آید و باید در مطلب جداگانه‌ای به طور کامل به آن پرداخته شود. دانش آموزان بیش فعال در پیروی از دستورات، نشستن در یک محل ثابت یا انجام به موقع تکالیف، با مشکلاتی مواجه هستند.
- اختلال در غذا خوردن؛ نشانه دیگرعدم سلامت روان در دانش آموزان، اختلال در غذا خوردن است. هرگونه بی اشتهایی یا پرخوری عصبی، نارضایتی از شرایط جسمی، استرس عاطفی و عزت نفس پایین منجر به این گونه مشکلات می‌شود.
- گوشه‌گیری و انزوا؛ دانش آموزانی که به هر دلیلی مورد زورگویی یا ظلم قرار گرفته باشند، همواره با احساس ترس، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس روبرو هستند؛ این شرایط باعث آسیب عاطفی در طولانی مدت می‌شود و نتیجه آن فقط گوشه‌گیری و انزوا است.
- اختلالات خواب؛ استرس و اضطرابمی‌تواند سلامت روان دانش آموزان را تهدید کند، پس اختلالات خواب به تدریج ایجاد می‌شود. کمبود خواب باعث کاهش عملکرد حافظه، بر هم خوردن خلق و خو و افت عملکرد تحصیلی خواهد شد.
چطور مشکلات سلامت روان در دانش آموزان را تشخیص دهیم؟
تشخیص علائم اولیه مشکلات سلامت روان دانش آموزان بسیار مهم است و به حل این چالش کمک می‌کند. اگر نشانه‌های زیر را در دانش آموزان متوجه شدید، در اولین فرصت با مشاور روانشناسی کودک و نوجوان مشورت کنید، زیرا نشان دهنده به خطر افتادن سلامت روان دانش آموز است:
- افت ناگهانی عملکرد تحصیلی
- عدم علاقه به درس خواندن و انجام تکالیف
- کناره‌گیری از جمع دوستان و عدم تمایل به مشارکت در فعالیت‌های کلاسی و کارهای گروهی
- نوسانات شدید خلقی، پرخاشگری، مشکلات عاطفی
- تغییرات قابل توجه در الگوی خواب یا غذا خوردن؛ پرخوری، بی‌اشتهایی، بیش از حد خوابیدن یا بی‌خوابی افراطی، همه این‌ها نشان دهنده نوعی اضطراب و افسردگی هستند.
- عدم تمرکز و انگیزه تلاش برای انجام کارها، درس خواندن یا تعاملات اجتماعی
- وجود بیماری جسمی بدون علائم سردرد، دل درد، خستگی یا هر نشانه پزشکی مهم
- صحبت کردن در مورد احساس نا امیدی و بی ارزش بودن
راهکارهای مفید برای ارتقاء سلامت روان دانش آموزان
- انجام فعالیت‌های ذهن آگاهی یا مدیتیشن و تمرین‌های تنفسی توسط دانش آموزان
- برگزاری جلساتی برای گفتگوی آزاد در مورد احساسات، علایق، عقاید و نظریات
- مشورت با مشاوران با تجربه در مدارس
- برنامه‌ریزی برای آموزش سلامت روان در جلسه اولیا و مربیان مدرسه
- ارائه آموزش درباره سلامت روان به دانش آموزان؛ در این مورد آموزش هوش هیجانی، مدیریت استرس و مهارت خودآگاهی در اولویت قرار دارد.
- ایجاد محیط امن در مدرسه و خانه بدون حس قضاوت برای هر دانش آموز
- برقراری تعادل بین کارهای مدرسه، درس خواندن و زمان استراحت
- در نظر گرفتن فعالیت‌های سرگرم کننده و انواع بازی‌ها به همراهبرنامه‌های گردش و سفر
- ارتباط نزدیک والدین با مدرسه، برای بهبود برنامه‌های توسعه سلامت روان دانش آموزان
جمع‌بندی
فراهم کردن فرصتی برای پرورش دانش آموزانی شاد و سالم، اولویت همه خانواده‌ها و مدارس است. سلامت روان دانش آموزان بیش از هر مسئله دیگری اهمیت دارد، چون بر همه جوانب زندگی آنها، از کودکی تا سالمندی تاثیر می‌گذارد. به دانش آموزان این فرصت را بدهید تا آزادانه صحبت کنند و نظریات خود را ارائه دهند، این شرایط، آنها را از احساس هرگونه سرخوردگی، اضطراب و استرس در امان نگه می‌دارد. وظیفه معلمان و والدین است که در این مسیر با هم همکاری کنند.
رویکردهای مدیریت مدرسه در راستای بهبود سلامت جسمی و روانی دانش آموزان، امروزه بر اساس جدیدترین شیوه‌های تدریس و روانشناسی است و چشم انداز موفقیت و پیشرفت تحصیلی همه دانش آموزان را دنبال می‌کند. نتیجه همه این فعالیت‌ها، پرورش فرزندان نسل آینده با مهارت‌های ارتقا یافته فردی می‌باشد.
مجموعه مدارس علوی تبریز (سیمناد) همواره همه موضوعات فوق را در نظر می‌گیرد و امکانات کامل را در اختیار خانواده‌ها و دانش آموزان قرار می‌دهد. حمایت از سلامت روان کودکان و نوجوانان در مقاطع تحصیلی دبستان و دبیرستان، فقط یک مسئله روانشناسی نیست، بلکه یک مسئولیت بزرگ است که نیاز به تلاش و همکاری مداوم خانواده و مدرسه دارد. همه ما به دنبال این هستیم که نسل آینده، افرادی قوی‌تر و شادتر باشند.
