تشویق یا تنبیه؟ کدام یک را اجرا کنیم؟

تشویق کردن و تنبیه کردن، دو اقدام تربیتی در علم جامعه شناسی و روانشناسی هستند و برای کودکان و بزرگسالان به کار می روند. این روش ها به ویژه در دوران کودکی و خردسالی از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که موجب می شود شخصیت کودک به درستی شکل بگیرد یا متاسفانه تخریب شود!! بیایید روش های درست تنبیه کردن و تشویق کردن را به کار ببریم.

ممکن است فکر کنید که “مجازات مثبت” مانند یک تنبیه به نظر می رسد، اما حتماً این سوال در ذهنتان مطرح می شود که چگونه تنبیه می تواند مثبت باشد؟

بسیاری از افراد، مجازات را دوست ندارند. مفهوم “تنبیه مثبت”، از دوران گذشته و از دیدگاه بسیار متفاوتی در روانشناسی بر می آید؛ یعنی از دهه ۱۹۳۰ و علوم رفتارگرایی.

بنابراین، در واقع، تنبیه مثبت چیست و چه ارتباطی با فرزندپروری، آموزش و تربیت کودکان دارد؟

می خواهیم در این مطلب به همین موضوع بپردازیم. با ما همراه باشید.

تنبیه مثبت در روانشناسی چیست؟

“تنبیه مثبت” یکی از چهار روش برای اصلاح رفتار است و به صورت زیر بیان می شود:

• تنبیه مثبت
• تشویق مثبت
• تنبیه منفی
• تشویق منفی

این روش ها بر اساس دو عامل، طبقه بندی می شوند:

• زمانی که بخواهید یک رفتار را تشویق کنید یا فرد را برای انجام آن، تنبیه کنید.
• چیزی را برای تأثیرگذاری بر رفتار (مثبت) اضافه کنید؛ یا چیزی را برای تأثیرگذاری بر رفتار (منفی) حذف نمایید.

تنبیه مثبت در مقابل تشویق منفی

تنبیه مثبت، تلاشی است برای تأثیرگذاری بر رفتار فرد که با افزودن فاکتورهای ناخوشایند انجام می گیرد؛ در حالی که تشویق منفی، تلاشی است برای تأثیرگذاری بر رفتار او، با حذف چیزهای ناخوشایند. هر دو روش برای تأثیرگذاری بر رفتارها به کار می روند؛ تنبیه مثبت به دنبال حذف یا کاهش اثرات یک رفتار «بد» است؛ در حالی که تشویق منفی، به دنبال تشویق کردن به کارهای خوب یا افزایش رفتارها «خوب» است. تشویق منفی یعنی صحبت کردن درباره خودداری از کارهای نامطلوب که می تواند فرد را به انجام کارهای خوب، هدایت کند.

تنبیه مثبت در مقابل تشویق مثبت

همانطور که در بالا ذکر شد، تنبیه مثبت، شامل اضافه کردن چیزی ناخوشایند برای حذف یک رفتار بد است. تشویق مثبت، شامل افزودن چیزی خوشایند برای تشویق به یک رفتار خوب است. به عنوان مثال، خرید یک بستنی قیفی برای کودک، زمانی که در طول سفر، ساکت و آرام است، تشویق مثبتی است.

۶ نمونه تمرین عمکلردی از تنبیه مثبت

راه های بسیاری برای استفاده از تنبیه مثبت برای تأثیرگذاری بر رفتار کودکان وجود دارد، از جمله موارد زیر را دقت کنید:

• تذکر قاطعانه به کودک با صدای بلند، به خاطر رفتارهای بد.
• مجبور کردن کودک به انجام یک کار غیر دلخواهش، زمانی که رفتار نادرست دارد.
• وقتی از قوانین پیروی نمی کند، وظایف و مسئولیت ها را بیشتر به او بدهید.
• اختصاص دادن کار اضافی به دانش‌آموزانی که فراموش کرده‌اند تکالیف خود را تحویل دهند.
• اجرای قوانین و محدودیت‌های بیشتر؛ زمانی که کودک یا نوجوان، قوانین خروج و ورود به خانه را رعایت نمی کند.
• تذکر دادن به افراد برای دلجویی از کسانی که آنها را ناراحت کرده اند.

۶ نمونه تمرین عمکلردی تشویق منفی

نمونه های زیادی از تشویق منفی وجود دارد، که میزان اثرگذاری آنها متفاوت است. نمونه هایی از این نوع تنبیه و تشویق را در قسمت زیر می بینید:

• حذف کنترل‌های سخت‌گیرانه والدین در اینترنت یا تلویزیون برای کودکان.
• اجازه دادن به کودک برای بیرون رفتن بدون همراه، زمانی که او مرز قوانین والدین خود را زیر پا نمی گذارد.
• کاهش یا حذف مسئولیت کارهای خانه؛ با هدف پاداش دادن به کودک برای انجام سایر کارهای شخصی خودش.
• حذف مقررات منع رفت و آمد؛ زمانی که یک نوجوان ثابت کرده است که مسئولیت پذیر است و عاقلانه رفتار می کند.
• از بین بردن موانع موجود در مسیر مستقل شدن.
• آزاد گذاشتن کودکان برای تصمیم گیری؛ زمانی که ثابت کرده اند می توانند به درستی فکر کنند.

اثرات مثبت تنبیه کردن چیست؟

اگرچه “تنبیه کردن”، ذاتاً منفی به نظر می رسد، اما لزوماً یک چیز منفی نیست. تنبیه، صرفاً با هدف کاهش اثرات رفتارهای بد یا حذف یک رفتار ناپسند انجام می گیرد.

نتایج مثبت استفاده از تنبیه مناسب عبارتند از:

• به کودک اطلاع داده می شود که رفتار آنها قابل قبول نیست و اکنون می داند که در آینده چه کاری را نباید انجام دهد.
• کودک، تنبیه می شود، پس او آموزد که رفتارش چه عواقبی دارد.
• به کودک دلیل خوبی ارائه می شود تا در آینده، رفتار مناسب تری داشته باشد و در نهایت باید فرصتی برای این کار نیز به او داده شود.

البته تنبیه کردن معایبی هم دارد:

• رفتاری که با تنبیه، اصلاح شده است، لزوما فراموش نمی شود، فقط سرکوب شده است؛ به این معنی که ممکن است زمانی که آن تنبیه، دیگر اجرا نشود، مجدداً تکرار گردد.
• ممکن است باعث افزایش پرخاشگری شود و به کودک یاد بدهد که پرخاشگری، راه خوبی برای حل مشکلات است (= البته فقط با انواع خاصی از تنبیه).
• تنبیه کردن می‌تواند ترس‌هایی را ایجاد کند که فرد را به موقعیت‌های دیگر تعمیم می دهد (به عنوان مثال، کودکی که به دلیل ایجاد مزاحمت تنبیه می‌شود، ممکن است از جمع، کناره‌گیری کند و از موقعیت‌های اجتماعی به تدریج بترسد).
• تنبیه کردن، همیشه هم نمی تواند کودک را به سمت رفتار مطلوب هدایت کند. تنبیه کردن به کودک می گوید چه کاری را نباید انجام دهد، اما به او نمی گوید در عوض آن رفتار غلط، چه کاری باید انجام دهد.
• در حالت ایده‌آل، کودک می‌تواند با تشوق و تنبیه، سالم تر بزرگ شود؛ دریافت پاداش برای رفتارهای خوب و اصلاح برای رفتارهای بد.

بهترین راهکارهای تنبیه کردن کودکان چیست؟

روش های تنبیه مناسب، می تواند ابزار بسیار موثری برای والدین باشد، و همانطور که در بالا آموختیم، لازم نیست فیزیکی باشد. راه های زیادی برای انجام دادن این تنبیه ها وجود دارد. بیایید با هم به بهترین راهکارهایی بپردازیم که برای تنبیه کردن کودکان مناسب است:

• از تنبیه هایی استفاده کنید که معنی دار باشند.

برای تنبیه کردن کودکان باید از روش هایی استفاده کنید که معنادار باشند. مثلاً کودک شما به فردی، با لحن نادرست صحبت کرده است؛ پس باید از او بخواهید نامه ای به آن فرد بنویسد و عذرخواهی کند؛ یا برای دیدنش برود و حضوری از او معذرت خواهی نماید. این در مرحل اول برای کودک سخت است و نوعی تنبیه کردن مثبت به شمار می رود.

• عواقب رفتار بد را برای کودک توضیح دهید

به کودک خود نشان دهید که رفتار A منجر به پیامد B می شود، مهم نیست که چرا رفتار A را انجام می دهد یا در مورد منصفانه بودن پیامد B چگونه احساس می کند؛ باید عواقب هر کار یا رفتاری را برایش شفاف سازی کنید.

• در مورد حل مسئله گفتگو کنید.

بسته به میزان ناخوشایند بودن رفتار بد کودک، والدین می توانند کودک یا نوجوان خود را از برخی امکانات محروم کنند. سپس باید درباره مسئله موجود حرف بزنند. گفتگو کردن می تواند نوعی تنبیه باشد چرا که کودک یا نوجوان، مجبور است پاسخگوی کار یا رفتار بد خود باشد.

• نگران عواقب تنبیه کردن نباشید

در تصمیم خود برای تنبیه کردن کودکتان قاطع باشید؛ تحت تأثیر عصبانیت های یک کودک خردسال یا بی علاقگی یک نوجوان در مورد روش تنبیه خود قرار نگیرید.

• درباره منفعت شخصی فرزندتان با او صحبت کنید

کودکان هرگز نمی خواهند تنبیه شوند؛ با آنها صحبت کنید و بگویید که اگر فلان کار را انجام ندهد و یا فلان رفتار را نداشته باشد، چه سودی خواهد بد.

• فرزندتان را در قبال رفتار خودش مسئول بدانید

حتی اگر به نظر نمی‌رسد که کودکتان به تنبیه اهمیت می‌دهد، رفتارشان مهم است، پس به او بفهمانید که مسئول کاری است که انجام داده و رفتاری است که داشته است و باید آن را بپذیرد.

• نسبت به فرزندتان تنفر نداشته باشید؛

او را تحقیر نکنید و یا از عبارت ها و کلمات طعنه آمیز استفاده نکنید. به کودک خود آموزش دهید، نه اینکه او را تحقیر یا دلسرد کنید.

جمع بندی

نکته اصلی این است که مانند بسیاری از تکنیک ها و روش های دیگر، تنبیه کردن بسته به نحوه اعمال آن می تواند بسیار مؤثر یا بسیار بی اثر باشد. تنبیه ها یا تشویق هایی که به طور مناسب هدف گذاری شده اند، می توانند ابزاری عالی برای دلسرد کردن کودک یا حذف رفتار بد باشد. یک تنبیه نامناسب و ناهماهنگ می تواند منجر به اتفاقات بدتری شود؛ از ناکامی در آموزش درسی گرفته تا مشکلاتی در سلامت روان و معضلات رفتاری که به سادگی قابل درمان نیستند.