واحد آموزش قلدری در کودکان، پدیدهای فراگیر در تمام جهان است. طبق تحقیقات انجام شده نزدیک به ۴۵% از کودکان یا قربانی قلدری بودند و یا خود قلدری کردهاند. از نظر روانشناسی قلدری دارای مؤلفههایی است که تنها در صورت وجود آنها میتوان آن را با این عنوان نامید. این مؤلفهها شامل رفتار عمدی، تکرار رفتار و سوء استفاده از قدرت چه به صورت فیزیکی و چه معنوی است.
قلدری در کودکان اشکال مختلفی دارد. در این میان شایعترین آنها، قلدریهای جسمانی مانند هل دادن و کتک زدن، قلدریهای کلامی مانند توهین و تهدید، قلدریهای اجتماعی مانند طرد کردن یک کودک از جمع و قلدریهای مجازی مانند استفاده از شبکههای اینترنتی برای توهین و تحقیر یک کودک است.
قلدری در کودکان به صورت دیگری نیز قابل تقسیم است. قلدری مستقیم که کودک خود درگیر یک سوء رفتار و پرخاشگری فیزیکی میشود. و قلدری غیر مستقیم که با نادیده گرفتن و انزوای کودک از جمعهای همسالانش همراه است.
هوش اجتماعی و قلدری در کودکان قلدر و قربانیان قلدری
تحقیقات روانشناسی نشان داده است که کودکانی که قلدری فیزیکی را انتخاب میکنند هوش اجتماعی پایینتری دارند. ولی کودکان قلدر روانی، دارای هوش اجتماعی بالایی هستند. در مقابل قربانیان قلدری از هوش اجتماعی پایینی بهره مند بودهاند. با اینکه معمولاً فرد قلدر به عنوان یک فرد فاقد همدلی شناخته میشود ولی او باید توانایی اثرگذاری بر دیگران را داشته باشد. نیازها و کمبودهای طرف مقابل را به خوبی درک کند و ترسهای او را بشناسد. به همین خاطر است که این افراد دارای هوش اجتماعی بالایی هستند.
قلدری در کودکان میتواند فیزیکی یا روانی باشد.
زنگ خطر درست زمانی به صدا در میآید که بدانیم قلدری در کودکان، میتواند آغاز اختلال شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی باشد. برخی از والدین و حتی معلمان زمانی که با قلدری در مدرسه مواجه میشوند؛ آن را به عنوان بخشی از شیطنتهای دوران کودکی نادیده میگیرند. اگر رفتار زورگویانۀ کودک شما هر سه ویژگی بالا را داشته باشد، باید آن را رفتار قلدرانه تلقی کرد. پس نسبت به آن حساس باشید تا از آسیبهای بعدی جلوگیری کنید.
قربانیان قلدری در کودکان
قلدری نه تنها تهدیدی در سلامت روان کودک قلدر است بلکه قربانی نیز دچار اختلالات روانی خواهد شد. بسیاری از قربانیان قلدری در کودکی، در بزرگسالی دچار مشکلات روانی بسیاری چون اضطراب، افسردگی و شخصیت ضد اجتماعی شده‌اند.
کودک قربانی قلدری در یادگیری هم دچار مشکل خواهد شد. حتی در نوجوانی امکان پناه بردن به مواد مخدر وجود دارد. تا تسکینی برای تحقیر و رهایی از آسیبهای روحی باشد. یکی از مواردی که میتواند به کودکان کمک کند تا از قلدری در امان بمانند، حضور والدین و بزرگسالان در کنار آنهاست.
چرا کودکان قلدری میکنند؟
دلایل قلدری در کودکان متعدد است. بعضی از کودکان به دلیل آنکه نیاز به یک قربانی دارند نسبت به سایر کودکان پرخاشگری میکنند. قربانیان ایشان معمولاً کودکانی هستند که از نظر جسمی یا روحی ضعیفترند یا به دلایلی متفاوت از بقیه به نظر میرسند. کودک قلدر با انتخاب این فرد برای آزار و اذیت جسمی یا روحی میخواهد خود را مهمتر، محبوبتر و یا قویتر نشان دهد. اگرچه برخی کودکان قلدر نسبت به قربانی قویتر و بزرگتر هستند ولی همیشه اینطور نیست.
رفتار قلدری در کودکان میتواند ناشی از تربیت اشتباه باشد.
گاهی کودکان دیگران را آزار میدهند چون به غیر از این رفتار دیگری یاد نگرفتهاند. این دقیقاً همان رفتاری است که در خانواده یا اجتماع با آن مواجه شده‌اند. حتی فکر میکنند که این کارشان طبیعی است. زیرا در خانواده مدام با افراد عصبانی و پرخاشگر روبرو شده‌اند. برنامههای تلویزیونی محبوب آنها نیز میتواند باعث ترویج رفتار خشونت آمیزشان باشد. برنامههایی که آدمها را به خاطر ظاهر یا عدم استعدادشان مورد تمسخر قرار میدهد.
نشانه های قلدری در کودکان چیست؟
تشخیص آنکه کودک شما مورد زورگویی واقع شده است، کمی دشوار است. در قلدری فیزیکی شما با نشانههایی مانند کبودی و جراحت روبرو هستید ولی در بیشتر قلدریها خبری از این نشانهها نیست. با این حال رفتارهایی در کودک میتواند نشان از قربانی قلدری بودن داشته باشد.
- رفتار متفاوت و همراه با اضطراب.
- خوب نخوردن و نخوابیدن. امتناع از فعالیتهایی که قبلاً از آنها لذت میبرد.
- زودرنج میشود و سریع بدخلقی میکند.
- از برخی موقعیتهای خاص اجتناب میکند. مثلا ترجیح میدهد با سرویس به مدرسه نرود.
کودک عموماً تمایلی به مطرح کردن مشکلات خود دربارۀ قلدری و زورگویی ندارد. شما میتوانید با پرسشهایی دوستانه او را تشویق به صحبت دربارۀ قلدری در کودکان کنید. مثلاً زمانی که یک برنامۀ تلویزیونی پخش میشود و شما به نوعی رفتار پرخاشگرانه و خشونت آمیز در آن میبینید از کودک خود سؤال کنید که اگر او به جای قربانی بود چه میکرد؟ یا اینکه آیا او چنین رفتارهایی را دیده است؟
از سوی دیگر کودکان باید دربارۀ قلدری در کودکان و مواجهه صحیح با آن آموزش ببینند. به او یاد دهید که اگر زمانی با این رفتار روبرو شد و یا دوستانی دارد که قربانی این رفتار هستند دربارۀ آن با یک بزرگسال (والدین، معلم، مشاور مدرسه، دوست خانوادگی، خواهر و برادر) صحبت کند.
به کودک خود دربارۀ قلدری آموزش دهید.
اگر والدین کودک قربانیِ قلدری هستید با این راهکارها به او کمک کنید
- خشم خویش را کنترل کنید. مسلماً بعد از اینکه متوجه شوید کودکتان مورد آزار قرار گرفته است، احساساتتان جریحهدار میشود ولی این کمکی به کودک نخواهد کرد. پس او را سرزنش یا تشویق به استفاده از زور نکنید.
- به کودک خود دربارۀ قلدری در کودکان آگاهی بدهید.
- اعتماد به نفس او را تقویت کنید. در کلاسهای مختلف ثبت نام کند. یا در کنار شما به فعالیتهای اجتماعی که دوست دارد مشغول شود. سعی کنید تعدادی از کودکانی را که با فرزندتان علایق مشترک دارند، پیدا کنید و یک گروه دوستی ترتیب بدهید.
- با رفتار مناسب خود الگویی برای او باشید. رفتار شما به او نشان خواهد داد که چطور در شرایط مختلف برخورد کند.
نحوه برخورد با دانش آموز قلدر
از اینکه شما هم تجربۀ قلدری در کودکان را داشتهاید شرمنده و ناراحت نباشید. در همه جای دنیا، دانش آموزان زیادی هستند که این تجربه را داشتهاند. و جای تأسف است که این آمار در حال افزایش است. ممکن است شما از اینکه مورد زورگویی قرار گرفتهاید احساس شرمندگی کنید. یا اینکه فکر کنید فردی ناتوان و ناامید کننده هستید. حتی بدتر اینکه تقصیر رفتار بد دیگران را متوجه خود بدانید. اما اینطور نیست. اگر مورد زورگویی واقع شدهاید، این راهها پیش روی شماست تا آسیب کمتری ببینید:
- والدین یا سرپرست خود را در جریان بگذارید. آنها مطمئنترین افراد برای کمک به شما هستند. اگر صحبت دربارۀ این موضوع برایتان دشوار است، آن را بنویسید و به پدر و مادر خود نشان دهید.
- گزارش قلدری در کودکان را به مدرسه بدهید. کادر مدرسه، مشاوران و معلمان توانایی آن را دارند که جلوی این رفتار را بگیرند و با دانش آموز قلدر برخورد کنند.
- دربارۀ آن صحبت کنید. اگر این اتفاق به شما آسیب رسانده است، با یک مشاور درد و دل کنید. نگذارید که خشم و ناراحتی ناشی از آن آزارتان دهد.
- فرد قلدر را نادیده بگیرید. در محیطهایی که دور از دید بزرگسالان است رفت و آمد نکنید. سعی کنید همراه با دوستانتان باشید. اعتماد به نفس داشته باشید.
به عنوان یک معلم چطور با دانش آموز قلدر برخورد کنم؟
اگر شما با قلدری در کودکان در حیطۀ کلاس یا مدرسۀ خود مواجه شدهاید، باید با برخورد صحیح و اصولی به هر دو گروه دانش آموزان کمک کنید. اول از همه بدانید که دانش آموز قلدر نیز همانند دانش آموز قربانی نیاز به کمک شما دارد. سعی کنید دلیل پرخاشگری او را بفهمید. راه حلهای زیر برای اصلاح رفتار قلدری به شما کمک میکند.
به کودک قلدر توجه مثبت نشان دهید.
- جلب مشارکت خانواده و مدرسه: با خانواده و مخصوصاً والدین کودک ارتباط مؤثری داشته باشید.
- به فرد قلدر جایگاه و مسئولیت بدهید. به او مسئولیتهایی را واگذار کنید تا متعهد بودن را یاد بگیرد. توجه مثبت به کودک نشان دهید و زمانی که کارهایش را به خوبی انجام میدهد او را تشویق کنید.
- از گروههای دوستانه برای برقراری روابط دوستانه، انجام کار گروهی و ایجاد حس تعلق در گروه استفاده کنید.
- با افزایش آگاهی کودک دربارۀ خود، مهارتهای خودآگاهی او را تقویت کنید.
